بازآفرینی متن مقدس

محورهای بحث:
-امر مقدس را اگر به مفهوم آن‌چه که انسان را به تعظیم و تکریم وا می‌دارد بگیریم، نیاز به قید و شرط‌هایی در مفهوم دارد. طبیعی است که بشر در برابر موضوعاتی که بر بستری فراتر از تعاریف و توان بشری شکل می‌گیرند، حالت تحیر، تمجید یا تقدیس بگیرد. ریشه‌یابی روانشناسانه‌ و جامعه شناختی امر مقدس مورد بحث من نیست. این‌که تقدیس، نیاز بشر است یا عملکردی دفاعی در برابر ناتوانی محتوم اوست، از حیطه‌ی این نوشته خارج است. آن‌چه روشن است حضور و وجود امر مقدس در زندگی بشر است. به هر حال به نظر می‌رسد امر مقدس جزو بنیادی ترین ارکان اندیشه‌ی بشر، همیشه نقشی تردید ناپذیر در نگرش یشر به مفاهیم کلان جهان داشته.
-وابسته‌گی امر مقدس به متن و در مقیاسی تخصصی‌تر؛روایت نکته‌ی محوری دوم این بحث است. با نگاهی اجمالی به متون، بناها، تندیس‌ها و هر آنچه که به نوعی تظاهرات امر مقدس در زندگی بشر است، نشان می‌دهد متن‌محوری (text base) امر مقدس به دلایلی بیش از نقش رسانه‌ای روایت است. از این دید، هنرهای بصری به خصوص نقاشی و هنرهای نمایشی به خصوص تیاتر، تنها رقبای اصیلِ روایت در بازآفرینی امر مقدس هستند. به هر حال آن‌چه روشن و مبرهن است، ظهور امر مقدس به شکل متن و به ویژه نوع روایی متن، در زندگی بشر است. تفاوت حجم و اثرگذاری متن در مقدسات جهان، به روشنی نشان دهنده‌ی عملکرد و کارایی ویژه‌ی کتاب و کتابت به منظور داستان سرایی در سازمان امور مقدس است.
ورود به بحث:
قرآن، انجیل و تورات (که با تغییر در کتاب مقدس به نام عهد عتیق آمده)، اوستا (و برخی از متون مقدس مزدیسنان از جمله ارداویراز(ف) نامه) و متون مرتبط بودیسم، الگوهای واحد و بسیار مشابهی در آفرینش امر مقدس دارند. به عنوان متن روایی و داستانی، به نظر می‌رسد این متون در بخش‌های داستانی و برای آفرینش امر مقدس، سه اصل دوگانه‌ی مهم را رعایت کرده‌اند. ارجاعات این یادداشت، قرآنی هستند و البته در سایر متون می‌توان نمونه‌های مشابه بسیاری یافت که البته به حد قرآن بار ادبی و تکامل ساختاری ندارند.
-دور و نزدیک بودن امر مقدس:
امر مقدس لمس ناپذیر و نادیدنی است. اصولن امر مقدس در صورتی که در دسترس باشد و دیدنی، به معنای این است که انسان بر آن اشراف دارد و امر مشرف، تقدیس پذیر نیست(ولما جاء موسي لميقاتنا وكلمه ربه قال رب ارني انظر اليك قال لن ترانی - و چون موسى به ميعاد ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت عرض كرد پروردگارا خود را به من بنماى تا بر تو بنگرم فرمود هرگز مرا نخواهى ديد- 7/143 – ونمی‌توانم اشاره نکنم که در همین مثال تغییر ظریف زاویه‌ی دید راوی از من، به او، چقدر هوشمندانه و درخشان صورت گرفته-). اما این دوری و دسترس ناپذیری لزومن با مفهوم متضاد خود به کار می‌رود که امر مقدس بر شما اشراف کامل دارد و از این جهت نمی‌توان ندیده گرفتش و لزوم طرح این پرسش که چیزی که از دسترس خارج است پس چه لزومی دارد انسان به آن بپردازد، مردود خواهد بود (واذا سالك عبادي عني فاني قريب اجيب دعوه الداع اذا دعان - و هرگاه بندگان من از تو در باره من بپرسند [بگو] من نزديكم و دعاى دعاكننده را به هنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‏كنم – 2/186).
نکته‌ی جالبی که لازم به ذکر می‌بینم، داستان مقدس، بر خلاف بسیاری از داستان‌های امروزی مدرن یا پست مدرن، تاکید ویژه‌ای بر مخاطب دارد. راوی به دور از حالت متفرعنانه‌ی خالق، تلاش می‌کند مفهوم و موضوع را تا حد ممکن ملموس و روشن بیان کند، به دفعات موضوعات را تکرار می‌کند و با شرح و بسط، جزییات را گسترش می‌دهد. این نکته البته با مرموز بودن متن مقدس منافاتی ندارد که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
بحث جنبی:
امر مقدس یا متن مقدس:
-نسبت کتاب ایلیاد به جنگ‌جویی یونانی به نام اودیسیوس – به عنوان مثال- در مواردی بیش از رسانه‌ی صرف و روایت خام ماجراهای نبردهای او و جنگجویان هم عصرش است. این‌گونه است که نویسنده با به‌کارگیری نماد و آفرینش اسطوره به متن، ماهیتی فرامتن می‌بخشد و کارکردی دگرگون در اثر ایجاد می‌کند. متون حماسی و اسطوره‌ای، قرابت قابل ملاحظه‌ای به مکانیزم‌های نوشتاری مقدس دارند. مانترا (Mantras) در ادبیات مقدس هندو یا برخی از نمادها، مثل چلیپا و انجیل در ادبیات مقدس مسیحیت، علاوه بر کارکرد نمادین متن، خود متن را به مثابه‌ی نمود مقدس به کار گرفته‌اند. قرآن این وضعیت متن مقدس را به اعلادرجه‌ی اهمیت می‌رساند و حتا حروف و خطوط مقدس را به عنوان نمود امر مقدس برشمرده و مقدس می‌داند (لا يمسه الا المطهرون - كه جز پاك‏شدگان بر آن دست ندارند – 56/79).
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
عکس از hamiltonmuslims
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
عجب...